Deficit kadrova koči milionske investicije u agraru

Odbor udruženja poljoprivrede i prehrambene industrije na sjednici održanoj 1. decembra razmotrio je informacije o poslovanju u agraru za period januar-septembar 2023. godine i o realizaciji mjera u okviru IPARD II programa i najava javnih poziva za IPARD III program.

Usvojeni su Program rada Odbora za 2024. godinu i inicijative za formiranje Grupacije industrijskih proizvođača pekarskih proizvoda i Grupacije kraft pivara.

Prezentovani su projekti „Snaga je u svima nama“ i pozivi u okviru programa EUREKA i HORIZONT.

Sjednicu je vodio predsjednik Odbora Milutin Đuranović uz podršku sekretarke Lidije Rmuš, a u radu su, pored članova, učestvovali potpredsjednik Privredne komore Dragan Kujović, načelnik sektora analiza u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede  Mirsad Spahić, načelnica u Direktoratu za plaćanje Danka Perović, dr Snežana Šćepanović iz Fonda za inovacije  kao i predstavnici konzorcijuma koji koordinira kampanju “Snaga je u svima nama”.

Poslovanje sektora

Informaciju o poslovanju u agraru tokom prva tri kvartala 2023. prezentovala je sekretarka Lidija Rmuš.

Tokom 2023. godine poslovanje u oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije se odvijalo pod jakim uticajem vremenskih neprilika, što je direktno imalo negativne posljedice kako na slabije prinose tako i na rast cijena poljoprivrednih i prerađenih proizvoda. Poslovanje je bilo otežano i zbog izraženog rasta cijena energenata, sirovina i repromaterijala te inflacije.

Ipak, zbog dobre turističke sezone ostvareni su pozitivni poslovni rezultati za devet mjeseci. Takođe, državljani Ukrajine, Rusije i Turske koji trenutno žive u Crnoj Gori uticali su na rast lične potrošnje što je, pored inflacije, imalo uticaj na povećanje proizvodnje i prihoda u ovoj privrednoj grani.

– Povezanost turizma i poljoprivrede i prehrambene industrije mora biti još jača i moramo se svi posvetiti tome da kupujemo domaće proizvode. Ponovo ćemo pokrenuti inicijativu prema Vladi kako bismo u sinergiji nastavili realizaciju kampanje Kupujmo domaće – rekla je Rmuš.

Raspoloživi podaci Monstata za 2023. godinu za poljoprivredu ukazuju da je vrijednost otkupa i prodaje proizvoda poljoprivrede, šumarstva i ribarstva za prvih devet mjeseci iznosila 37 miliona eura, tako da je u odnosu na isti period 2022. godine ostvaren rast od 50%. Zbog dugih i obilnih kiša prinosi voća su bili niži i do 60% od planiranih, dok je proizvodnja povrća u odnosu na prošlu godinu veća oko 10%. Rast je ostvaren i u proizvodnji mlijeka, jaja, mesa, ribe kao i konditorskih proizvoda. Proizvodnja prehrambenih proizvoda u periodu januar-septembar 2023. je veća za 14,5% u odnosu na isti period 2022. godine, a pića za 24,5%a što je rezultat početka rada nove fabrike za proizvodnju votke Beluga.

Prema podacima Monstata u 2022.godini bruto vreijednost proizvodnje u poljoprivredi i prehrambenoj industriji  iznosila je preko 800 miliona eura

Poslednjih godina značajno se investiralo u primarnu proizvodnju i prerađivačke kapacitete. Tokom prošle i ove godine, pored fabrike za proizvodnju votke, u Tuzima su rad započeli pogoni za proizvodnju čipsa, te preradu voća i povrća. Takođe, u Nikšićkoj Župi je počeo sa radom pogon za preradu voća, a otvoreno je i dosta manjih proizvodnih kapaciteta koji se bave proizvodnjom sokova od domaće sirovine.

Osnovni ciljevi proizvođača hrane su povećanje obima proizvodnje i konkurentnosti proizvoda kako bi se omogućio njihov bolji plasman. Pored nastavka državne podrške ovom sektoru i većeg Agrobudžeta, potrebno je otkloniti i biznis barijere sa kojima se privrednici suočavaju u poslovanju među kojima su neadekvatna zakonska rješenja posebno kada su u pitanju Zakon o akcizama, Zakon o PDV-u, Zakon o porezu na nepokretnosti, Zakon o zapošljavanju stranaca i dr.,  izostanak povoljnih finansijska sredstva i spora naplata potraživanja. Siva ekonomija je takođe jedan od najznačajnih izazova sa kojima se suočavaju privredni subjekti, a tu su i visoke stope poreza na napokretnost u pojedinim opštinama, koje ne prave razliku između proizvodnih pogona za hranu i ostalih objekata, kao i dugi rokovi povraćaja PDV-a.

– Neophodno je formirati odjeljenje, sektor za prehrambenu industriju u okviru Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – rekla je Rmuš.

Uvoz poljoprivedno-prehrambenih proizvoda tokom devet mjeseci ove godine iznosio je 710,9 miliona eura veći je za 20 % u odnosu na uporedni period 2022. godine, dok je izvoz iznosio 59,9 miliona eura što je više za 41%.

Srđan Jovović, NTC, ukazao je na to Crna Gora uvozi pivo u vrijednosti 17 miliona eura, dok izvoz iznosi oko tri miliona, što ukazuje na potrebu da se snažnije podrže domaći proizvođači.

– Nažalost, podrška države kraft pivarama izostaje. Država mora da nađe načina kako da se nastavi veliki porast uvoza piva. Apsurdno je, na primjer, to što državno preduzeće Skijališta Crne Gore nema ponudu domaćih piva. Hrana i piće koje nudimo gostima je svojevrsno brendiranje Crne Gore kao turističke destinacije i država treba da pruži primjer privatnicima u tom smislu. Takođe, u našim marketima je potrebno brendirati ugao sa domaćim kraft pivom – smatra Jovović.

On smatra da ne treba proizvoditi Nikšićko pivo u okruženju, jer se tako smanjuje broj radnih mjesta u Crnoj Gori a ovaj brend postaje samo puka filijala vlasnika Molson Korsa koju on izmješta po nahođenju.

Milutin Đuranović ističe potrebu snaženja svijesti javnosti o važnosti kupovine domaćih proizvoda. Smatra i da bi bilo dobro proizvoditi sirovinu za kraft piva, što bi naišlo i na podršku IPARD.

Izostaje i pomoć pekarskoj industriji, navode privrednici, dok kao veliki izazov ističu i nedostatak radne snage koji koči realizaciju milionskih investicija u poljoprivrednoj proizvodnji i prehrambenoj industriji. Zbog toga se proizvođači sve više okreću stranoj radnoj snazi sa udaljenih destinacija, pa pozivaju državu da liberalizuje izdavanje radnih dozvola.

– Mi smo u prošloj godini izgubili 10 miliona eura proizvodnje. Država mora da riješi ovaj problem, jer će u suprotnom natjerati proizvođače da investiraju u inostranstvu – istakao je Panto Vučurović, direktor kompanije Primato P. Takođe, naglasio je da će sve buduće investicije zavisiti od pozitivnog rješenja ovog problema. Nove linije za proizvodnju koje su nabavljene preko IPARD-a ne mogu se staviti u funkciju jer nedostaje radna snaga- zaključio je Vučurović.

Predsjednik Odbora Milutin Đuranović smatra da je deficit radne snage i potreba dovođenja ljudi iz insotranstva tema za razgovor sa premijerom i ministrima, sa čim je saglasan i potpredsjednik Kujović.

– Problem deficita radne snage nije samo problem poljoprivrede već privrede u cjelini i već duže vrijeme je tema svih razgovora i sastanaka sa donosiocima odluka. Međutim, za sad nemamo adekvatnu reakciju državne administracije. Moramo da budemo dovoljno glasni kako bi nas čuli i shvatili ozbiljnost ovog problema – rekao je Kujović.

IPARD

Informaciju o realzaciji IPARD programa podrške predstavila je Danka Perović iz Direktorata za plaćanje. Od početka implementacije IPARD II programa 2018. godine do 30. septembra 2023. godine isplaćeno je 368 projekata, ukupne vrijednosti investicija 46,26 miliona eura (sa PDV-om), od čega je EU doprinosa 16,12 miliona eura.

Ona je kazala da je ugovoreno i da se naredne godine realizuju plaćanja po IPARD II, što je vrlo značajno kako se opredjeljena sredstva ne bi vraćala neiskorišćena.

– Svi treba da prepoznamo značaj pretpristupnih fondova te spremnost i želju kako bismo ova sredstva potrošili – navodi ona.

Iz evropskih fondova je odobreno 63 miliona eura granta za potrebe IPARD III programa (62% više u odnosu na prethodni). Nacionalana sredstva koja prate IPARD III iznosiće oko 19 miliona eura, tako da bi ukupna ulaganja u poljoprivredu do 2027. godine, uključujući i sredstva korisnika trebalo da iznose oko 128 miliona eura.

Za bolje korišćenje sredstava IPARD-a neohodno je osnivanje Kreditno-garantnog fonda koji bi omogućio važnu finansijsku podršku za projekte koji se realizuju u poljoprivredi i prehrambenoj industriji. Naime, osnovni razlog za slabo povlačenje sredstava IPARD-a jeste nemogućnost proizvođača hrane da obezbijede ukupna potrebna finansijska sredstva za izvođenje investicije, jer isplata grantova za realizaciju projekata slijedi tek po završenom investiranju.

Privrednici ističu da su evropski kriterijumi za dobijanje podrške iz IPARD isuviše rigidni, jer pojedine nove  mjere  će uticati na isključivanje velikih preduzeća iz grantova, zbog čega bi nova  sredstva  mogla biti  neiskorišćena.

Milan Golubović, Naše voće, smatra da podrška treba da omogući da se domaće firme razviju do evropskog nivoa te da je zato potrebno kriterijume za dobijanje sredstava podrške učiniti fleksibilnijim prilikom pregovora sa strukturama Evropske komisije.

– Ogromna je šteta ako ne iskoristimo neopredijeljena sredstva iz IPARD-a – zaključio je predsjednik Odbora Milutin Đuranović.

Prof. dr  Snežana Šćepanović, menadžerka u Fondu za inovacije Crne Gore prezentovala je javne pozive u okviru programa HORIZONT I EUREKA.

Ona je kazala da EUREKA program predstavlja jedan od najznačajnijih i najvećih evropskih programa kada je riječ o povezivanju nauke i privrednog sektora. To je panevropska mreža za tržišno orjentisana industrijska istraživanja i razvoj, koja kroz svoju fleksibilnu i decentralizovanu mrežu, nudi projektnim partnerima brz pristup velikom bogatstvu znanja, vještina i iskustava širom Evrope i otvara dostupnost nacionalnim, javnim i privatnim izvorima finansiranja.

– Cilj programa je da podstiče projekte koji promovišu saradnju biznisa i nauke i u tom smislu daje podršku projektima koji za rezultat imaju novi proizvod ili uslugu. Projekti koji dobiju etiketu EUREKA postaju međunarodno prepoznati i priznati, te konkurentni na evropskom tržištu – istakla je ona.

Kako je navela, konkurs će trajati do 15.decembra 2023. godine, a ukupna planirana sredstva za realizaciju iznose 50.000 €.  Prijave se mogu vršiti putem online platforme na www.inovacije.gov.me.

Prema njenim riječima, na poziv se mogu prijaviti ustanove/organizacije sa sjedištem u Crnoj Gori, koje pripadaju vrsti ustanove/organizacije koja je prihvatljiva kao podnosilac prijave (koordinator projekta, partner na projektu, pridruženi partner i sl.) prema kriterijumima određenog poziva u okviru Programa „Horizont Evropa“ – Stub III Inovativna Evropa. Ustanova/organizacija može ostvariti pravo na sufinansiranje aktivnosti u okviru ovog Konkursa po osnovu samo jedne prijave, osim u slučaju prijava za EIC Accelerator, gdje je prihvatljivo ostvariti pravo na sufinansiranje više od jedne aktivnosti, pod uslovom da aktivnosti pripadaju različitim fazama ovog poziva.

Kao novinu u programima, Šćepanović je posebno istakla mogućnost da će se po prvi put finanisrati faza pripreme projekata, a na osnovu inputa privredne zajednice.

Profesorica Šćepanović je posebno ukazala na dobre primjere privrednih subjekata koji su sa svojim projektima konkurisali za pojedine programe Fonda za inovacije i koji trenutno veoma uspješno realizuju svoje projekte. Istakla je da su u komisijama za ocjenu projekata međunarodni stručnjaci što je na neki način garant da projekti koji su pozitivno ocijenjeni na nacionalnom nivou mogu imati prolaz i na nivou EU.

Predstavnici konzorcijuma koji realizuje Kampanju PKCG “Snaga je u svima nama” upoznali su članove Odbora sa konkretnim benefitima koje kampanja treba da donese privredi.

Oni su istakli da kampanja, između ostalog, ukazuje na poslovne barijere sa kojim se svaki sektor u privredi suočava u svakodnevnom poslovanju. Cilj je podići razumijevanje građana, privrede i donosioca odluka o potrebama privrede, kako bi se te prepreke zajednički prevazilazile.

I ovdje je naglašena važnost sinergije privrede kako bi poruka kampanje bila što efikasnija. To bi omogućilo postojećim privrednim subjektima da ostvaruju bolje rezultate u takvom ambijentu, dok bi potencijalni preduzetnici bili motivisaniji za realizaciju svojih ideja, a sama kampanja bi imala dublji značaj i postigla željene rezultate.