Poslovno okruženje
CEFTA
CEFTA 2006 je potpisаna 19. decembrа 2006. godine, od strane Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Republike Hrvatske, Makedonije, Moldavije, Crne Gore, Rumunije, Republike Srbije i UNMIK/Kosova. Rumunija i Bugarska su od 1. januara 2007. godine postale članice Evropske unije, te su istupile iz CEFTA-e. Crna Gora je nakon ratifikacije u Parlamentu otpočela sa punom primjenom Sporazuma 26. jula 2007. godine.
Osnovni ciljevi Sporazuma o osnivanju srednjoevropske zone slobodne trgovine (CEFTA) su usklađivanje razvoja ekonomskih odnosa između država potpisnica putem razvoja trgovine, ubrzanje razvoja komercijalnih aktivnosti, podizanje životnog standarda i osiguranje boljih mogućnosti zapošljavanja, povećanje produktivnosti i postizanje finansijske stabilnosti.
Sporаzumom su obrаđene: tehničke prepreke u trgovini, kаo i nove oblаsti koje nisu bile tretirаne bilаterаlnim sporаzumimа o slobodnoj trgovini, trgovinа uslugаmа, investicionа ulаgаnjа, jаvne nаbаvke, zаštitа prаvа intelektuаlne svojine i аrbitrаžа u slučаju sporа.
Nаjvаžnije novine CEFTA sporаzumа u odnosu nа ranije bilаterаlne sporаzume, koje su od posebnog interesа zа privredu su:
mogućnost primjene dijаgonаlne kumulаcije porijeklа robe;
uvođenje postupne liberаlizаcije trgovine uslugаmа;
obаvezа izjednаčаvаnjа uslovа zа investirаnjа putem primjene prаvilа STO i obezbjeđivаnje jednаkog tretmаnа domаćih i investitorа iz Regionа;
postepeno otvаrаnje tržištа jаvnih nаbаvki i jednаk tretmаn domаćih i dobаvljаčа iz zemаljа u Regionu;
obezbjeđenje zаštite prаvа intelektuаlne svojine u sklаdu sа međunаrodnim stаndаrdimа;
poboljšаnje mehаnizmа zа rješаvаnje sporovа do kojih dolаzi u toku primjene Sporаzumа;
obаvezа pridržаvаnjа prаvilа STO, bez obzirа dа li je zemljа člаnicа ove orgаnizаcije ili nije.
Od stupanja na snagu CEFTA 2006 Crna Gora, BiH, Srbija, Hrvatska i Albanija primjenjuju bescarinski režim za sve industrijske proizvode sa porijeklom iz zemalja potpisnica, dok su Republika Makedonija, Republika Moldavija i UNMIK/Kosovo, za dio proizvoda koji nisu liberalizovani na dan stupanja na snagu sporazuma, postepeno smanjivale i ukinule uvozne carine u tranzicionom periodu, do 31. decembra 2008. godine. Nakon tog datuma trgovina industrijskim proizvodima je potpuno liberalizovana, odnosno carinske dažbine se ne plaćaju na idustrijske proizvode sa porijeklom iz zemalja potpisnica.
Crna Gora, od potpisivanja CEFTA 2006, ima slobodnu trgovinu poljoprivrednim proizvodima sa Srbijom, Bosnom i Hercegovinom, Makedonijom i UNMIK/Kosovom, dok se trgovina između Crne Gore i Abanije, Hrvatske i Moldavije odvijala pod izvjesnim stepenom zaštite. Carinske stope su se primjenjivale na određeni broj proizvoda prilikom uvoza, odnosno izvoza u Albaniju i Hrvatsku, dok su preferencijalne stope u okviru kvota, za određene proizvode, dogovorene sa Albanijom, Hrvatskom i Moldavijom.
Dodatni protokol o daljoj liberalizacij potpisan je u Briselu 11. februara 2011. godine, a instrumente ratifikacije Depozitaru su najprije dostavili Republika Albanija, Republika Hrvatska i Makedonija, te je Dodatni protokol, za ove zemlje, stupio na snagu 13. novembra 2011. godine. Za Srbiju je Dodatni protokol stupio na snagu 15. decembra 2011. godine, a za Crnu Goru 6. januara 2012. godine. Od tog dana počela je primjena dogovorene liberalizacija sa Albanijom i nastavak primjene dogovorene liberalizacije sa Hrvatskom. Dogovorena liberalizacija sa Moldavijom primjenjuje se od 13. januara 2012. godine, stupanjem na snagu Dodatnog protokola u Moldaviji.
EVROPSKA UNIJA
EU je jedinstvena nadnacionalna ekonomska, politička, carinska, monetarna, a sve više i odbrambeno-sigurnosna integracija država Evrope, nastala kao rezultat procesa saradnje i integracije koji je započeo 50-ih godina 20. vijeka.
Evropska unija (EU) nije ni savezna država kao što su to Sjedinjene Američke Države, niti međuvladina organizacija kao što su to Ujedinjeni narodi, nego čini sui generis tvorevinu.
Ujedinjavanje suvereniteta znači, u praksi, da države članice prenose neke od svojih ovlašćenja donošenja odluka na zajedničke institucije koje su uspostavljene kako bi se odluke o specifičnim pitanjima od zajedničkog interesa mogle donositi demokratski na evropskom nivou.
Evropska unija funkcioniše na načelima legaliteta, autonomije, supremacije, supsidijarnosti, proporcionalnosti i solidarnost, te ima izgrađenu institucionalnu strukturu koju čine zajedničke institucije, utemeljene osnivačkim ugovorima: Vijeće Evropske unije, Evropska komisija, Evropski parlament, Sud pravde Evropskih zajednica i Evropski revizorski sud.
Uz ključne institucije, Evropska unija razvila je i niz tijela, izvršnih i zakonodavnih organa, agencija i službi, među kojima posebno važnu ulogu imaju: Evropsko vijeće, Evropski privredni i socijalni komitet, Komitet regija, Evropski ombudsman, Evropska centralna banka, Evropski supervizor zaštite podataka itd. Ugovorom iz Lisabona predviđeno je da Evropsko vijeće i Evropska centralna banka dobiju status institucije.
Kratka istorija EU
1950. Devetog maja, francuski ministar spoljnih poslova Robert Schuman održao je važan govor zasnovan na idejama francuskog ekonomiste Jeana Monneta o stvaranju nove organizacije, ne bi li se izbjegli novi sukobi među evropskim zemljama nakon Drugog svjetskog rata. Od tada, 9. maj se svake godine slavi kao Dan Evrope.
1951. Pariškim ugovorom uspostavlja se Evropska zajednica uglja i čelika (ECSC). Šest osnivača su Belgija, Francuska, Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija.
1957. Rimskim ugovorima uspostavlja se Evropska ekonomska zajednica (ECC) i Evropska zajednica za atomsku energiju (Euratom).
1973. Prvim proširenjem, Zajednica se povećava na devet država članica i razvija zajedničke politike; Danska, Irska i Velika Britanija su nove članice.
1979. Prvi direktni izbori za Evopski parlament.
1981. Drugo proširenje: Grčka pristupa Evropskoj zajednici.
1985. Šengenski sporazum je potpisan u cilju ukidanja provjera na granicama između država članica Evropskih zajednica.
1986. Treće proširenje: Španija i Portugal pristupaju Evropskoj zajednici, koja sada broji dvanaest članica. Jedinstveni evropski akt kojim su dati pravni temelji za uspostavljanje jedinstvenog – unutrašnjeg tržišta, potpisuje se u Luksemburgu i u Hagu.
1990. Nakon pada Berlinskog zida, Istočna i Zapadna Njemačka se ujedinjuju.
1992. Ugovor o Evropskoj uniji se potpisuje u Maastrichtu, čime se uspostavlja Evropska unija (EU) i polažu temelj za zajedničku spoljnu i sigurnosnu politiku, bližu saradnju u oblastima pravde i unutrašnjih poslova, te za stvaranje ekonomske i monetarne unije, uključujući jedistvenu valutu.
1995. Četvrto proširenje: Evropska unija se širi na Austriju, Finsku i Švedsku.
1997. Amsterdamski ugovor se potpisuje kao amandman Ugovora o Evropskoj uniji, ugovora kojima se uspostavljaju Evropske zajednice, te ostalih relevantnih akata. Njime se polažu novi principi i obaveze u oblasti zajedničke spoljne i sigurnosne politike, državljanstva i prava pojedinaca, te povećanih ovlašćenja Evropskog parlamenta.
2000. Ugovorom iz Nice se mijenja sistem donošenja odluka u Evropskoj uniji, kako bi se Unija pripremila za nova proširenja. Predsjedavajući Evropskog parlamenta, Evropskog vijeća i Evropske komisije svečano proglašavaju Povelju o temeljnim pravima Evropske unije.
2002. Euro novčanice i kovanice se uvode, dvanaest zemalja usvaja ovu valutu. Peto proširenje: Češka, Estonija, Kipar, Letonija, Litvanija, Malta, Mađarska, Poljska, Slovačka i Slovenija pristupaju Evropskoj uniji. Evropski ustav se potpisuje u Rimu.
2005. Glasači u Francuskoj i Holandiji odbacuju Ustav na referendumu.
2007. Rumunija i Bugarska pristupaju Uniji, koja se širi na 27 članica i čime se završava peto proširenje. Slovenija je trinaesta zemlja koja usvaja euro. Potpisan Lisabonski sporazum kao reformski sporazum kojim se uvode novine kao što je Predsjednik Evropske unije, ojačana funkcija ministra spoljnih poslova sa promjenjenim nazivom “Visoki predstavnik Unije za spoljne poslove i sigurnosnu politiku”, umanjen broj komesara i puna pravna osobnost (što je trenutno slučaj samo sa Evropskom zajednicom) koja omogućava potpisivanje međunarodnih sporazuma.
2008. Eurozona se proširila na Maltu i Kipar. Počela je ratifikacija Lisabonskog sporazuma .
2009. Eurozona se proširila na Slovačku.
2013. Eurozona se proširila na Hrvatsku.
Ako želite da saznate više o istoriji Evropske unije, kliknite na link http://europa.eu/abc/history/index_en.htm
Crna Gora u procesu EU integracija
2006 – Referendum o nezavisnosti Crne Gore
2007 – Potpisan Ugovor o stabilizaciji i pridruživanju
2008 – Aplikacija za članstvo u EU
2009 – Odgovori na upitnik Evropske komisije
2010 – Dobijen status zemlje kandidata
2011 – Počeo proces pristupanja
2012 – Počeli pregovori o pristupanju
SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA (STO)
Svjetska trgovinska organizacija (STO) je međunarodna organizacija koja predstavlja institucionalni pravni okvir multilateralnog trgovinskog sistema u područjima carina i trgovine robama, uslugama i trgovinskih aspekata intelektualne svojine.
Počela je sa radom 1. januara 1995. godine, stupanjem na snagu Sporazuma potpisanog u Marakešu. Nasljednica je Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (GATT), koji je nastao poslije Drugog svjetskog rata i jedna je od najmlađih međunarodnih organizacija. Tokom 47 godina, sve do 1994. godine, i kroz četiri runde pregovora, GATT-om je stvaran snažan i prosperitetan multilateralni trgovinski sistem, koji je 1995. godine prerastao u Svjetsku trgovinsku organizaciju (STO).
STO pravila i sporazumi nastali su kao rezultat Urugvajske runde pregovora (1986 – 1994), koja je definisala i pravila vezana za trgovinu uslugama, određene aspekte prava intelektualne svojine, rješavanje sporova i ispitivanja trgovinske politike. Sve to zajedno čini skup od 60 opštih sporazuma i «lista obaveza» koje preuzima svaka zemlja pojedinačno u određenim oblastima, kao što su visina carinske stope i otvorenost tržišta za usluge. Svaka zemlja dobija garanciju da će njeni izvoznici biti tretirani po tačno utvrđenim pravilima na tržištima drugih zemalja. Isto tako, zemlja se obavezuje da omogući pristup i poslovanje po tačno određenim uslovima drugih članica na svom tržištu.
U sistemu STO primjenjuje se tretman »najpovlašćenije nacije«, po kojem se svaka članica ponaša prema svim drugim članicama jednako, kao prema “najpovlašćenijim” trgovinskim partnerima. Po strogo utvrđenim uslovima dozvoljeni su određeni izuzeci od ovog principa. Zemlje mogu da zaključe sporazum o slobodnoj trgovini koji pruža preferencijalni tretman drugim potpisnicama i ne primjenjuje se na robu koja potiče van grupe zemalja potpisnica. Zemlja, takođe, može da ustanovi barijere za proizvode iz zemalja za koje se smatra da trguju nekorektno. U ograničenom broju slučajeva može se dozvoliti nejednak odnos i u sektoru usluga.
Osnovni principi STO su:
- princip “nacionalnog tretmana” koji se bazira na obezbjeđenju jednakog tretmana inostrane i domaće robe ili usluga i vršilaca usluga ili između inostranih i domaćih nosilaca prava
- intelektualne svojine,
- princip transparentnosti u trgovinskim politikama članica STO,
- princip smanjenja trgovinskih barijera,
- princip promovisanja korektne konkurencije,
- princip onemogućavanja proizvoljnog postavljanja barijera,
- princip razvoja i ekonomskih reformi.
Danas STO čini 159 članica i obuhvata preko 97% svjetske trgovine. Članstvo u STO-u jedan je od ključnih koraka integracije zemlje u moderne međunarodne ekonomske odnose i istovremeno važan element podrške procesu unutrašnjih ekonomskih reformi.
Osnovne prednosti članstva u STO su sljedeće:
- Održavanje mira,
- Rješavanje sporova na konstrukivan i miran način,
- Sistem zasnovan na pravilima, a ne na moći,
- Smanjeni troškovi života,
- Veći izbor i bolji kvalitet roba i usluga,
- Spoljno trgovinska razmjena povećava prihode,
- Trgovina stimuliše ekonomski rast i stvaranje novih radnih mjesta,
- Osnovni principi čine sistem ekonomski efikasnijim i smanjuju troškove,
- Sistem štiti vlade od uskih interesa,
- Borba protiv korupcije.
Na 8. Ministarskoj konferenciji Svjetske trgovinske organizacije održanoj od 15 – 17. decembra 2011. godine potpisan je Protokol o pristupanju Crne Gore u STO, a Zakon o potvrđivanju Protokola o pristupanju Crne Gore Svjetskoj trgovinskoj organizaciji crnogorski Parlament je ratifikovao i nakon 30 dana, odnosno 29. aprila 2012. godine, Crna Gora je zvanično postala 154 punopravna članica.
Crna Gora se, pored ostalog, obavezala da će privatizovati državna preduzeća i objavljivati godišnje izveštaje o privatizaciji. Takođe se obavezala da će primjenjivati mjere kontrole cijena u skladu sa propisima STO.
Članstvo Crne Gore u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji predstavlja obavezu dalje liberalizacije nacionalnog trgovinskog režima, obezbjeđivanje transparentnog i predvidivog ambijenta, kako za domaće tako i za inostrane kompanije.
Proizvođači iz Crne Gore već su izloženi globalnoj konkurenciji, te članstvo u STO neće značajno povećati tu “izloženost“. Budući da više od 80% ukupnog robnog prometa sa inostranstvom Crna Gora realizuje sa zemljama Evropske unije i potpisnicama CEFTA sa kojima već ima liberalnu trgovinu i uz primjenu pravila STO, promjene se mogu očekivati u trgovini sa SAD, Japanom, Kinom, Turskom, Kanadom i drugim zemljama. Trgovina sa ovim zemljama obavljala se do STO članstva po MFN tretmanu (osim Turske).
Članstvom u STO ispunjen je važan uslov za podsticanje investiranja koje će donijeti neophodan kapital, znanje i tehnologiju, proširiti i ojačati distributivne kanale, olakšati usvajanje i primjenu međunarodno prihvaćenih standarda i uslova bezbjednosti, uspostaviti uslove pogodne za poslovanje (vladavina prava, efikasne procedure, transparentnost, predvidivost, stabilnost), kao i otvoriti strana tržišta za robu i usluge.
U dijelu koji se odnosi na pristup tržištu roba, shodno preuzetim obavezama, usklađena je carinska tarifa Crne Gore sa Listom ispregovaranih koncesija i počela je sa primjenom od 1. maja 2012. godine.
Lista koncesija za robe je definisana saglasno sljedećim principima:
- polazna osnova za definisanje obavezujućih stopa bila je važeće carinsko opterećenje;
- predložene obavezujuće stope za osjetljive i manje osjetljive proizvode bile su na većem nivou u odnosu na aktuelne;
- kako su se pregovori za članstvo u STO “poklapali” sa primjenom SSP-a, jedan od kriterijuma u cilju definisanja obavezujućih stopa je bila i aktuelna carinska tarifa EU, kao i koncesije koje su već bile odobrene EU;
- indikator je bila i robna razmijena sa inostranstvom. Imajući u vidu da najznačajniji obim robne razmjene Crna Gora ostvaruje sa zemljama Evropske unije i potpisnicama sporazuma CEFTA 2006 sa kojima je već sada postignut visok nivo liberalizacije tržišta roba, jedan broj obavezujućih stopa je smanjen u odnosu na trenutno primijenjene stope;
- definisano je fazno prilagođavanje za određeni broj tarifnih stavova (4-10 godina).
Lista koncesija u oblasti roba je obavezujući dokument kojim su definisane carinske dažbine iznad kojih zemlja u budućnosti neće povećavati svoju carinsku zaštitu. Prosječna stopa koju će primjenjivati Crna Gora neće prelaziti 5,1 %. Definisano je fazno prilagođavanje za određeni broj tarifnih stavova. Tranzicioni period se kreće od 4-10 godina.
Od 2445 pozicija koje pripadaju poljoprivredi, stope su snižene za 150 pozicija u prvoj godini a za 1000 pozicija definisano je snižavenje stopa i to sa tranzicionim periodom od 4-10 godina, dok su carinske stope za one tarifne pozicije koje se odnose na osjetljive proizvode i za koje je bila propisana kombinovana stopa (ad valorem + posebna dažbina) ograničene na max. od 50%. To do sada nije bio slučaj, osim u situaciji kada se uvozilo voće i povrće i to u vrlo sporadičnim slučajevima.
Od 150 pozicija, koje čine svega 6% tarifnih pozicija koje se odnose na poljoprivredu i prehrambenu proizvodnju (prve 24 glave carinske tarife) 4 pozicije (2 koje se odnose na konjsko meso i 2 koje se odnose na etil alkohol) su smanjene sa 30% na 10%, 4 pozicije vezane uglavnom za koncentrate za sokove smanjene su za sa 20% na 5%. Na 10% smanjenje je nastalo kod 9 pozicija, na 8% kod 3 pozicije i sve ostale pozicije su smanjene u prvoj godini ispod 5%.
Lista specifičnih obaveza za usluge je sačinjena na temeljima važećeg crnogorskog zakonodavstva. Pregovori o specifičnim obavezama u trgovini uslugama su podrazumijevali pregovore o ograničenjima pristupa tržištu za strane pružaoce usluga, kao i pregovore o ograničenjima nacionalnog tretmana. Ovi pregovori su bili bilateralni i odvijali su se za 12 sektora i 154 podsektora usluga.
Od mogućih šest oblika ograničenja pristupa tržištu definisanih članom XVI Opšteg sporazuma o trgovini uslugama (GATS), Crna Gora primjenjuje samo tri koja se odnose na: ograničenje broja pružalaca usluga, ograničenje u pogledu dozvoljenog tipa pravnog lica i ograničenje udjela stranog kapitala.
Kao punopravna članica STO Crna Gora ima obavezu da izvještava ostale članice o svim promjenama legislative koje tretiraju oblast trgovine, kao i obavezu dostavljanja godišnjih izvještaja o privatizaciji, kao i izvještaja o izvoznim subvencijama u industriji i poljoprivredi. Članstvo u STO pruža šansu za aktivno učešće Crne Gore u radu svih tijela STO.
EFTA
Članice EFTA i Crna Gora potpisale su Sporazum o slobodnoj trgovini 14. novembra 2011. godine. Sporazum je, nakon dostavljanja instrumenata potvrđivanja, stupio na snagu za Crnu Goru, Švajcarsku i Lihtenštajn 1. septembra 2012. godine, za Island 1. oktobra 2012. godine, a za Norvešku 1. novembra 2012. godine.
U dijelu industrijskih proizvoda, predviđena je potpuna liberalizacija tržišta obje strane, osim za manji broj proizvoda iz Glave 35 -bjelančevinske materije, modifikovani skrobovi, lijepilo i enzimi, kao i Glave 38 – razni proizvodi hemijske industrije (Aneks i sporazuma, u skladu sa članom 7, proizvodi koji se izuzimaju).
Aneks II, u skladu sa članom 7, prerađeni poljoprivredni proizvodi – za prerađene poljoprivredne proizvode (PAPs) EFTA zemlje imaju, za skoro sve proizvode iz ovog Aneksa, isti tretman kakav je Crna Gora dogovorila sa EU, ali nakon isteka tranzicionog perioda. Smanjenje carina je počelo od dana stupanja na snagu Sporazuma, zatim 1. januara 2013. i 1. januara 2014. godine. Dogovoreno podrazumijeva, potpunu liberalizaciju crnogorskog tržišta od 1. januara 2015. S druge strane EFTA je za crnogorske proizvode obezbijedila isti tretman kakav je dogovorila sa EU, ali bez tranzicionog perioda, što predstavlja visok stepen liberalizacije već u prvoj godini implementacije Sporazuma. Jedino ograničenje, i zašto se ne može reći da je dogovoren potptuno liberalan pristup tržištu EFTA u dijelu PAPs-a, odnosi se na način preračuna carinske stope. Naime, kod jednog broja proizvoda, stopa zavisi od sastava proizvoda, odnosno od tretmana kako se kroz Sporazum tretiraju sirovine u dijelu carinskih stopa od kojih se sastoji proizvod. Takođe, EFTA zemlje za proizvode porijeklom iz Crne Gore, primjenjuju tretman koji nije manje povoljan od onog koji je odobren EU, a kako EFTA sa EU periodično dodatno liberalizuje svoje tržište, isto će se odnositi i na Crnu Goru.
Aneks III, u skladu sa članom 7, ribe i ostali morski proizvodi – Stupanjem na snagu Sporazuma, EFTA zemlje su liberalizovale svoje tržište riba i ostalih morskih proizvoda , dok to nije slučaj sa tržištem Crne Gore. Naime, stupanjem na snagu Sporazuma Crna Gora je spustila svoje stope na nulu za manji broj proizvoda, i to samo za one ribe koje se ne proizvode i ne izlovljavaju kod nas. Za najveći broj riba tržište će biti liberalizovano najranije za 5 godina. Liberalizacija se ne odnosi na pastrmku i konzervisane sardine, sardele i papaline , gdje će stope biti smanjene za 50% i nakon isteka tranzicionog perioda od 5 godina. EFTA zemlje će nakon isteka tranzicionog perioda imati nešto povoljniji tretman u odnosu na dogovoreni sa EU, ali i Crna Gora je dobila povoljniji tretman od EFTA-e u odnosu na dogovoreno sa EU.
Dogovoreno je da se liberalizacija tržišta riba vrši fazno, i to:
- carine za proizvode sa porijeklom koje spadaju u kategoriju A će biti eliminisane u pet jednakih godišnjih faza, sa početkom od 1. jula 2012.godine i sa završetkom 1. januara 2016. godine;
- carine za proizvode sa porijeklom koje spadaju u kategoriju B će biti eliminisane u sedam jednakih godišnjih faza, sa početkom od 1.jula 2012.godine i sa završetkom 1. januara 2018. godine;
- carine za proizvode sa porijeklom koje spadaju u kategoriju C će biti smanjivane do nivoa od 50% od MFN u pet jednakih godišnjih faza, sa početkom od 1. jula 2012. godine i sa završetkom 1. januara 2016. godine;
Napomena: Za proizvode koji nisu na navdenim listama stopa će datumom stupanja Sporazuma na snagu biti 0%.
Svaka EFTA zemlja je sa Crnom Gorom zaključila sporazum o trgovini poljoprivrednim proizvodima na bilateralnoj osnovi. Ti sporazumi čine dio instrumenata za uspostavljanje zone slobodne trgovine. Odnose se na trgovinu poljoprivrednim proizvodima klasifikovanih u glavi 1 do 24 HS sistema, koji nisu uključeni u Aneksu II (Prerađeni poljoprivredni proizvodi) ili Aneksu III (Ribe i ostali morski proizvodi), ali obuhvataju Aneks I osnovnog Sporazuma (Proizvodi koji se izuzimaju).
Od strane EFTA-e odobrene su asimetrične koncesije u korist Crne Gore, a sporazumi su potpisani bilateralno sa Islandom, Norveškom i Švajcarskom. Kada je u pitanju Sporazum sa Švajcarskom, Sporazum se primjenjuje i na Lihtenštajn sve dok je na snazi Sporazum o carinskoj uniji od 29. marta 1923. između Švajcarske i Knjaževine Lihtenštajn.
Pomenuti bilateralni Sporazumi sadrže Liste izuzeća za koje su odobrene koncesije, dok se za proizvode kojih nema na listi primjenjuju MFN stope. Crna Gora je prilikom odobravanja koncesija vodila računa da one uglavnom ne budu veće od koncesija koje su odobrene EU.
Norveška je odobrila Crnoj Gori koncesije kroz smanjenje stopa za izvoz paradajza, krastavaca, pečurki, maslina, paprike, špargle, krompira sječenog u komade ali dalje nepripremljenog i malina. Pored toga mandarine, grožđe, lubenice, breskve, nektarine, borovnice, kivi, maslinovo ulje, vino i vode crnogorski proizvođači mogu plasirati na tržište Norveške se bez carina.
Crna Gora je odobrila koncesije Norveškoj kroz smanjenje carinskih stopa za ovčije, kozje i živinsko meso, za određene vrste sireva sa geografskim porijeklom, žive biljke, cvijeće i drveće. Takođe, tržište je liberalizovano za pečurke, sojino ulje koje nije za ljudsku ishranu, mineralnu i gaziranu vodu bez dodatka šećera ili drugih sredstava za zaslađivanje, votku, neke voćne rakije kao i za hranu za pse i mačke.
Island je liberalizovao tržište za prirodni med, crni i bijeli luk, špargle, lisičarke, spanać, masline, povrće blanširano i smrznuto (grašak, pasulj i kukuruz šećerac), za sve vrste voća, brašno, griz, slad, skrob, maslinovo ulje, konzervirano voće i povrće, džemove, sokove, mineralnu i gaziranu vodu bez dodatka šećera ili drugih sredstava za zaslađivanje, vino, stočnu hranu, duvan i cigarete.
Crna Gora je odobrila Islandu koncesije kroz smanjenje važećih stopa za ovčije i kozje meso, i određene vrste sira sa geografskom oznakom porijekla. Dalje, tržište je liberalizovano za sušeno jagnjeće meso kao i za mineralnu i gaziranu vodu bez dodatka šećera ili drugih sredstava za zaslađivanje.
Švajcarska (Švajcarska je pregovarala i u ime Lihtenštajna) je Crnoj Gori dala povoljnije koncesije nego drugim zemljama sa kojima je potpisala Sporazum i to za paradajz, krastavac, grožđe, breskve i nektarine, pečurke i iste se ogledaju u odobrenju bescarinskih kvota.
Koncesije u vidu bescarinske kvote Crnoj Gori odobrene su za značajan broj proizvoda i to: med, povrće (krompir, paradajz, luk, karfiol, brokoli, grašak, pasulj, kupus, paprike, krastavce, maline, pečurke i dr), voće (mandarine, grožđe, lubenice, nektarine, breskve, maline, borovnice, kivi, urme, ananas, avokado, kajsije, trešnje, višnje, jabuke, kruške i dr.), kikiriki, maslonovo ulje, masti i ulja koja nisu za ljudsku ishranu, dio suhomesnatih proizvoda, prerađevine od voća i povrća, biskvite, voda (mineralna i gazirana sa i bez dodatka zaslađivača) pjenušava i slatka vina, pivo, duvan, cvijeće (sječeno i cvjetni pupoljci) i ostale žive biljke i dr.
Za manji broj gore pobrojanih proizvoda , carinske stope nisu u potpunosti liberalizovane, već su zavisno od perioda izvoza snižene u odnosu na MFN.
Crna Gora je dobila nultu stopu za šampanjac i slatka vina.
Crna Gora je Švajcarskoj odobrila koncesije u vidu sniženja carinskih stopa za sljedeće proizvode: jagnjeće meso, goveđe meso, dimljeni i sušeni prozvodi, mlijeko, pavlaka, jogurt, puter, neke vrste sireva koji se proizvode u Švajcarskoj, suhomesnate proizvode, prirodni med, prerađeno voće (jagode, kupine maline), povrće (blanširano i sušeno), voćne sokove, mineralnu i gaziranu vodu bez dodatka šećera ili drugih sredstava za zaslađivanje, krompir, jabuke, kruške, paradajz, pečurke, i dr. Pored pomenutog tržište je liberalizovano za svinjsko meso, surutku, jezgrasto voće, tropsko voće, vodu (mineralnu i gaziranu sa i bez dodatka zaslađivača) i fermentisana pića (jabukovača, kruškovača i dr.).
Pravila porijekla regulisana su Regionalnom konvencijom o Pan-Euro-Mediteranskim preferencijalnim pravilima porijekla robe (“Sl.list Crne Gore-Međunarodni ugovori”, br.7/2012 od 08.06.2012.). U pitanju su savremena pravila o porijeklu robe koja su stupila na snagu 01.09.2012. godine u Crnoj Gori.
Konvencija propisuje odredbe o pravilima o porijeklu robe u trgovini između strana ugovornica koje imaju zaključene sporazume o slobodnoj trgovini.
Ugovorne strane ove Konvencije su:
- Evropska Unija;
- EFTA zemlje ( Island, Linhenštajn, Norveška i Švajcarska);
- Kraljevina Danska u ime Farskih ostrva;
- zemlje potpisnice “Barselona procesa” (Alžir, Egipat, Izrael, Jordan, Liban, Maroko, Palestinska vlast Zapadne obale i pojasa Gaze, Sirija, Tunis i Turska) i
- zemlje učesnice u procesu stabilizacije i pridruživanja Evropskoj Uniji ( Crna Gora, Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Srbija i Kosovo).
Jedan od ciljeva zaključivanja Konvencije, između ostalih, je i potreba da se kumulacija porijekla bazira na jedinstvenom pravnom instrumentu u formi regionalne konvencije o preferencijalnim pravilima o porijeklu, na koju se mogu pozivati pojedinačni sporazumi o slobodnoj trgovini koji su zaključeni između zemalja u zoni.